با مقايسه مصارف چاه‌های آماربرداری سال ۱۳۹۸ و اطلاعات حفاظت حجم آب مصرفی در بخش شرب و صنعت نسبت به آماربرداری سراسری دوم، افزايش چشمگيری داشته كه بخشی از آن مربوط به افزايش رشد جمعيت و صنعت بوده و بخشی نيز مربوط به عدم آماربرداری مرحله دوم است (در آن زمان طبس جزء استان یزد بوده است). اما در بخش كشاورزی در سالهای اخير به علت کاهش آبدهی چاه‌ها، قنوات و چشمه‌ها، حجم آب مصرفی كاهش يافته است. وضعیت افت آب زیرزمینی استان خراسان جنوبی موجب ممنوعه شدن دشت‌های اصلی آن شده است. از كل محدوده‌های مطالعاتی تحت تولی استان، تعداد ۱۸ محدوده مطالعاتی ممنوعه و ۸ محدوده مطالعاتی ديگر ممنوعه بحرانی می‌باشند. شکل ۱۷ موقعیت دشت‌های ممنوعه این استان را نشان می‌دهد.
همانگونه كه در بالا ذكر گرديد در محدوده استان خراسان جنوبی 44 محدوده مطالعاتی وجود دارد كه ازاين تعداد، ۳۲محدوده مطالعاتی دارای آبخوان هستند که از این میزان تنها ۲۸ آبخوان دارای شبکه‌بندی تيسن هستند. از اين بین ۸ محدوده مطالعاتی فردوس، سربيشه،طبس، بيرجند، گزيک-آواز، اسفدن، خضری و درميان-اسدآباد دارای دو آبخوان و ۹ محدوده مطالعاتی ديهوک و چاهک موسويه دارای سه آبخوان هستند در جدول ۱۲ كسری مخزن دشت‌ها در دوره ۸ ساله نشان داده شده است.
کسری آبخوان دشت‌های استان خراسان جنوبی (شرکت آب منطقه‌ای استان خراسان جنوبی)
افت تراز آبخوان‌های استان و کاهش آبدهی قنوات و چاه‌ها موجب مشکلاتی جدی برای مردم این استان شده است. با توجه به اضافه برداشت کنونی از منابع آب استان، در سالهای آینده این وضعیت پر چالش‌تر خواهد شد. براساس آمار سال ۹۷ استان در حوزه کشاورزی ۱۱۲۴ میلیون مترمکعب مصرف می‌کند که باید حدود ۲۰۰ میلیون مترمکعب از این حجم کم شود. با از بین رفتن امکان کشاورزی در برخی از روستاهای منطقه، تامین معیشت جامعه با مشکل مواجه شده است و در برخی روستاهای خراسان جنوبی به دلیل کاهش سطح درآمد بر اثر خشکسالی مردم تنها با یارانه پرداختی دولت امرار معاش می‌کنند. هم اکنون بیش از ۴۸۰ روستای خراسان جنوبی با تانکر آبرسانی می‌شود که گاهی تاخیر آنها روستائیان را دچار مشکل می‌کند. شرکت آب و فاضلاب روستایی استان فقط آب شرب را حمل می‌کند در صورتی که اهالی روستا برای تامین آب دام و کشاورزی خود نیز با بحران جدی مواجه هستند. تعداد ۳۹۵ حلقه چاه در استان خراسان جنوبی غیرمجاز است که بیشترین چاه‌های غیرمجاز مربوط به شهرستان‌های قاین، سرایان و بیرجند است. میزان برداشت آب از این چاه‌ها سالانه به طور میانگین یک میلیون مترمکعب است.
مهاجرت یکی از تبعات بحران آب در خراسان جنوبی است. مهاجرت جمعیت در خراسان جنوبی به عنوان یك پدیده و چالش اجتماعی رو به گسترش، از روستاها و شهرهای كوچك به شهرهای بزرگتر استان و به استان خراسان رضوی و تهران رو به افزایش است. در عصر حاضر بیشترین شیوه مهاجرت ها در خراسان جنوبی از روستاها به شهرهاست و پس از آن از شهرهای كوچك به شهرهای بزرگتر استان، به استان‌های همجوار و تهران است. به طوری که در حال حاضر ۱۸۵۲ روستای استان خالی از سکنه شده‌اند. عمده مهاجران استان جوانان روستایی و شهرهای كوچكی هستند كه برای ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر یا برای كار در واحدهای تولیدی، صنعتی و خدماتی قدم به شهر گذاشته‌اند و اغلب حاضر به برگشت دوباره به روستا نیستند. مساله مهاجرت در خراسان جنوبی در دو دهه اخیر به
دلیل بروز خشكسالی نسبت به گذشته شدت بیشتری پیدا كرده است. بیكاری، پایین بودن درآمد، كاهش بارندگی، خشك شدن یا كاهش آبدهی منابع آبی، كمبود زمین، خشكسالی، تاثیر بادهای ۱۲۰روزه سیستان، افزایش عرصه‌های بیابانی، تهدید ریزگردها و تحصیل مهمترین دلایل مهاجرت از این استان است. اگر چه اصلی‌ترین عامل مهاجرت کمبود آب برای کشاورزی است، اما مساله آب شرب روستاها نیز چالشی جدی است. به طوری که همانگونه که بیان شد آب مورد نیاز ساكنان ۴۵۴ روستا و آب شرب تعدادی از عشایر استان با تانكرهای سیار تامین می‌شود.
شكل مهاجرت‌ها در این استان در گذشته نه چندان دور از روستاها و حتی شهرها انفرادی بود و هم اكنون در حال تغییر به خانوادگی است كه عمده دلیل آن خشكسالی، نبود كار ، فقر و … عنوان می‌شود. مهاجرت در ۷۹روستای شهرستان سربیشه ، ۵۹ روستای درمیان ، ۴۴ روستا در شهرستان نهبندان و ۵۳ روستا در شهرستان زیرکوه که بالای ۲۰ خانوار هستند، وجود دارد .قبل از ۲۰ سال خشکسالی، ۳۵۶۰ آبادی در خراسان جنوبی دارای سکنه بوده اما در حال حاضر ۱۷۷۹ روستای ها خالی از سکنه است. خشک شدن قنات ها وکاهش آب زیرزمینی که همه چیز را متاثر از خود کرده، عامل اصلی این موضوع بوده است. ۴۷ درصد از روستاها
کلا تخلیه شده است. با افزایش مهاجرت درون استانی شاهد توسعه حاشیه‌نشینی در برخی شهرهای استان از جمله در بیرجند مركز خراسان جنوبی و بروز انواع ناهنجاری اجتماعی، بهداشتی و امنیتی هستیم. مهاجران فقیر به دلیل نداشتن درآمد كافی برای تامین معاش مجبور به اقامت در حاشیه شهرها یا روستاهای نزدیك به شهرها هستند و از طریق مشاغل كاذب به سختی می‌توانند بخشی از هزینه‌های زندگی خود را تامین كنند. هم اكنون حدود ۲۸هزار نفر جمعیت در چهار روستای حاشیه مركز استان از جمله امیرآباد، چهكند، دستگرد و حاجی آباد زندگی می‌كنند كه پنج درصد جمعیت سایر شهرستان‌های استان را تشكیل می‌دهند. افرادی كه از تمكن مالی نسبتا خوبی برخوردارند بیشتر در مناطق متوسط شهرها و به ندرت در مناطق توسعه یافته سكونت می‌كنند.
مهاجرت جوانان روستایی، تاثیر منفی بر بافت جمعیتی روستاها و آبادی‌های استان نیز گذاشته است. آنها پس از مدتی با گرفتار شدن در زرق و برق و مزایای زندگی شهری، كمتر حاضر به ازدواج با دختران روستایی هستند. به همین دلیل هم اكنون تعداد دختران سن بالا كه به آنها از لحاظ اجتماعی «پیر دختر» گویند، در روستاهای استان رو به افزایش است، كمتر جوانی حاضر به ازدواج با این گروه از دختران است.
یکی دیگر از آثار خشکسالی و افت سطح آب‌های زیرزمینی، از بین رفتن پوشش گیاهی مراتع و افزایش ریزگرد است که از سال ۱۳۹۰ تاکنون تبدیل به مساله‌ای جدی در استان خراسان جنوبی شده است. ۸۱.۶ درصد از مساحت استان خراسان جنوبی را بیابان تشکیل می‌دهد. در این استان ۲۲ کانون بحران فرسایش بادی با مساحت ۸۸۰۳۳۴ هکتار وجود دارد که در تمام شهرستان‌های استان پراکنده‌اند. حرکت ماسه‌های روان از این کانون‌های بحرانی موجب گسترش بیابان‌ها و طوفان‌های گرد و خاک در استان می‌شود. خشكسالی عامل اصلی گرد و خاك و ریزگردهاست و با تداوم خشكسالی و تشدید بادهای سیستان، میزان فقر پوشش گیاهی و مرتعی در مناطق دشتی و كوهپایه‌ای استان بیشتر و میزان گرد و خاك، توفان و ریزگردها نیز بیشتر شده است. علاوه بر تخریب پوشش گیاهی منتج از کاهش رطوبت خاک در سالهای اخیر، تخریب مراتع به واسطه چرای بی رویه دام و كم توجهی مردم محلی به پوشش گیاهی منطقه نیز از دیگر دلایل آن است. كمبود بارندگی و رطوبت به لحاظ اقلیمی، اختلاف دمای زیاد بین روز و شب در مناطق بیابانی كه منتج به ایجاد ناپایداری هوا و ایجاد توفان و وزش باد شدید می‌شود. فعالیت های عمرانی مانند برداشت شن از بستر رودخانه ها و رعایت نكردن عمق گودبرداری، تاثیرپذیری استان از لحاظ جغرافیایی و اقلیمی از دو كویر بزرگ مركزی و كویر لوت و فرسایش بادی و اثر آن از
دیگر عوامل وقوع گرد و غبار در استان است. همجواری با سیستان و بلوچستان و متاثر شدن هوای استان از بادهای ۱۲۰ روزه سیستان و خشکی تالاب هامون از دیگر عوامل وقوع گرد و غبار در استان است. مدت زمان وزش بادهای سیستان از ۱۲۰روز به ۱۷۰تا ۱۸۰ روز افزایش یافته و تا حدودی نیمه اول سال بخش‌هایی از خراسان جنوبی در شهرستان‌های نهبندان و سربیشه در جنوب استان تحت تاثیر این پدیده قرار دارد. همچنین وقوع ریزگردها تنها منشا داخلی ندارد بلكه متاثر از عرصه‌های بیابانی در استان‌های یزد، كرمان، سیستان و بلوچستان و نیز افغانستان است.
ریزگردها پیامدهای بهداشتی، اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی دارند و بروز این پدیده در سالهای اخیر در استان به عنوان یک هشدار درآمده است. انسداد راه‌های اصلی استان به دلیل وقوع ریزگردها یکی از آثار ریزگرد است كه اغلب مربوط به محورهای نهبندان به شهداد كرمان و عشق آباد طبس به بردسكن خراسان رضوی است. وقوع بیماری‌های تنفسی و ریوی و تشدید آن از دیگر پیامدهای وقوع ریزگردها در استان است. همچنین ریزگردها به دلیل مسدود كردن روزنه برگ گیاهان سبب افت محصول كشاورزی و زراعی می‌شود و گیاه عوض اینكه تولید كننده اكسیژن باشد مصرف كننده می‌شود و به دنبال آن مراتع و منابع طبیعی با فقر شدید و افت پوشش گیاهی مواجه می‌شود.
خیریه کریمان اولین خیریه تخصصی در حوزه آب است و اولویت ما کارهایی است که باعث احیاء قنات و آبرسانی برای مصارف شرب و کشاورزی می شود.
